Chuyển đổi số trong lĩnh vực đăng ký biện pháp bảo đảm bằng động sản - Thực trạng và định hướng

Bài viết đánh giá về thực trạng hoạt động chuyển đổi số trong lĩnh vực đăng ký biện pháp bảo đảm bằng động sản. Từ đó, đưa ra những định hướng thực hiện chuyển đổi số trong lĩnh vực đăng ký biện pháp bảo đảm bằng động sản trong thời gian tới.

1. Quan điểm, chủ trương, pháp luật của Đảng, Nhà nước và của Bộ Tư pháp có liên quan đến chuyển đổi số trong lĩnh vực đăng ký biện pháp bảo đảm
Trong những năm gần đây, trước sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ, đặc biệt là những thành tựu của Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, chuyển đổi số gắn với xây dựng Chính phủ điện tử, Chính phủ số và phát triển nền kinh tế số là một trong các chủ trương chiến lược của Đảng và Nhà nước ta nhằm tận dụng, tối ưu hóa các thành tựu của cuộc cách mạng khoa học 4.0 vào phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Trong đó, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 36-NQ/TW ngày 1/7/2014 về đẩy mạnh ứng dụng, phát triển công nghệ thông tin đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững và hội nhập quốc tế; Nghị quyết số 52-NQ/TW ngày 27/9/2019 về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Thể chế hóa quan  điểm, chủ trương của Đảng,  để tạo tiền đề quan trọng thúc đẩy phát triển chính phủ số, kinh tế số và xã hội số, Quốc hội đã ban hành Luật Giao dịch điện tử năm 2023 thay thế Luật Giao dịch điện tử năm 2005; Chính phủ ban hành Nghị quyết số 50/NQ-CP ngày 17/4/2020 ban hành Chương trình hành động thực hiện Nghị quyết số 52-NQ/TW, Nghị định số 45/2020/NĐ-CP ngày 8/4/2020 về thực hiện thủ tục hành chính trên môi trường điện tử và Nghị định số 47/2020/NĐ-CP ngày 9/4/2020 quy định về các hoạt động quản lý, kết nối và chia sẻ dữ liệu số của cơ quan nhà nước; Thủ tướng Chính phủ ban hành: Quyết định số 749/QĐ-TTg ngày 3/6/2020 về phê duyệt Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 trong đó trọng tâm của chuyển đổi số quốc gia tập trung vào ba trụ cột chính là phát triển Chính phủ số, kinh tế số và xã hội số; Quyết định số 942/QĐ-TTg ngày 15/6/2021 về phê duyệt Chiến lược phát triển Chính phủ điện tử hướng tới Chính phủ số giai đoạn 2021-2025, định hướng đến năm 2030; Quyết định số 06/QĐ-TTg phê duyệt Đề án phát triển ứng dụng dữ liệu về dân cư, định danh và xác thực điện tử phục vụ chuyển đổi số quốc gia giai đoạn 2022-2025, tầm nhìn đến năm 2030; Quyết định số 505/QĐ-TTg ngày 22/4/2022 về Ngày Chuyển đổi số quốc gia, theo đó ngày 10 tháng 10 hằng năm được lựa chọn là Ngày Chuyển đổi số quốc gia[1]...
Thực hiện Nghị quyết số 17/NQ-CP ngày 07/3/2019 của Chính phủ về một số nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm phát triển Chính phủ điện tử giai đoạn 2019-2020, định hướng đến năm 2025; Quyết định số 749/QĐ-TTg ngày 03/6/2020 và Quyết định số 942/QĐ-TTg ngày 15/6/2021 của Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Tư pháp cũng đã ban hành Quyết định số 983/QĐ-BTP ngày 10/6/2021 về việc ban hành Kế hoạch “Chuyển đổi số Ngành Tư pháp đến năm 2025, định hướng đến năm 2030” với mục tiêu, quan điểm, nội dung và giải pháp cụ thể để thực hiện chuyển đổi số Ngành Tư pháp.
Riêng trong lĩnh vực đăng ký biện pháp bảo đảm, Nghị định số 99/2022/NĐ-CP ngày 30 tháng 11 năm 2022 của Chính phủ về đăng ký biện pháp bảo đảm đã giao Bộ Tư pháp, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Giao thông vận tải, Bộ Tài chính, Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương có trách nhiệm[2]: (i) Phối hợp với Văn phòng Chính phủ, các bộ, cơ quan liên quan thực hiện việc quản lý, kết nối, chia sẻ dữ liệu số đối với thông tin về kết quả đăng ký biện pháp bảo đảm theo quy định của pháp luật về quản lý, kết nối, chia sẻ dữ liệu; (ii) Thực hiện việc khai thác, sử dụng thông tin trong Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, hệ thống định danh và xác thực điện tử trong hoạt động đăng ký, cung cấp thông tin về biện pháp bảo đảm theo quy định của pháp luật về quản lý, kết nối, chia sẻ dữ liệu.
Thực hiện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn được Bộ trưởng Bộ Tư pháp giao, Cục Đăng ký quốc gia giao dịch bảo đảm nhận thức đầy đủ các quan điểm, chủ trương, quy định của pháp luật nêu trên để có một tầm nhìn tổng thể và lộ trình, bước đi, ưu tiên cụ thể, phù hợp, khả thi, hiệu quả và an toàn trong điều kiện thực tế công tác quản lý nhà nước về đăng ký biện pháp bảo đảm và cung cấp dịch vụ công về đăng ký biện pháp bảo đảm, góp phần tích cực vào quá trình xây dựng Chính phủ số, trong đó có tiến tới Chính phủ số Ngành Tư pháp.

2. Thực trạng chuyển đổi số trong lĩnh vực đăng ký biện pháp bảo đảm bằng động sản
2.1. Những kết quả đạt được
Trong những năm vừa qua, Bộ Tư pháp đã xây dựng và hoàn thiện các hệ thống thông tin trong các lĩnh vực hoạt động của Bộ, trong đó có Hệ thống đăng ký trực tuyến biện pháp bảo đảm bằng động sản. Cung cấp dịch vụ công trực tuyến nói chung và đăng ký trực tuyến biện pháp bảo đảm nói riêng là một trong những mục tiêu cơ bản của chiến lược phát triển Chính phủ điện tử hướng tới Chính phủ số.
Ngay từ năm đầu triển khai thực hiện công tác đăng ký giao dịch bảo đảm (2001), Bộ Tư pháp đã thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước trong việc ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác đăng ký giao dịch bảo đảm, bước đầu xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về giao dịch bảo đảm và thực hiện đăng ký, cung cấp thông tin hoàn toàn trên máy tính kết nối mạng đối với toàn bộ thủ tục hành chính về đăng ký giao dịch bảo đảm, tạo tiền đề cho việc xây dựng hệ thống đăng ký trực tuyến sau này.
Từ năm 2010 đến nay, là giai đoạn triển khai các chương trình, kế hoạch quốc gia về ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động của cơ quan nhà nước. Để tiếp tục hoàn thiện hệ thống văn bản, chính sách nhằm thúc đẩy ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động của cơ quan nhà nước, hướng tới xây dựng Chính phủ điện tử, Chính phủ đã ban hành các văn bản quan trọng như: Quyết định số 1605/QĐ-TTg ngày 27/08/2010 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình quốc gia về ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động của cơ quan nhà nước giai đoạn 2011-2015; Quyết định số 1819/QĐ-TTg ngày 26/10/2015 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình quốc gia về ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động của cơ quan nhà nước giai đoạn 2016-2020; Nghị quyết số 36a/NQ-CP ngày 14/10/2015 của Chính phủ về Chính phủ điện tử. Thực hiện các văn bản chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Bộ Tư pháp được sự tài trợ của Ngân hàng phát triển châu Á (ADB) và Ngân hàng thế giới (Word Bank) trong việc hiện đại hóa hệ thống đăng ký giao dịch bảo đảm đã phối hợp với các đơn vị triển khai xây dựng hệ thống đăng ký trực tuyến về biện pháp bảo đảm bằng động sản nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác điều hành, quản lý, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho cá nhân, tổ chức trong việc tiếp cận hệ thống đăng ký, nhanh chóng, giảm thời gian, chi phí, nhân lực cho việc thực hiện các thủ tục đăng ký biện pháp bảo đảm và Hệ thống đăng ký trực tuyến biện pháp bảo đảm chính thức đưa vào vận hành từ ngày 19/03/2012 đạt mức độ 3 về dịch vụ công trực tuyến. Có thể nói, hệ thống đăng ký trực tuyến biện pháp bảo đảm ra đời đã góp phần tích cực làm lành mạnh hóa và phát triển hơn nữa môi trường đầu tư tại Việt Nam. Đây thực sự là một giải pháp thúc đẩy cải cách hành chính, nhằm giảm thiểu thời gian đăng ký, cung cấp thông tin về tài sản bảo đảm là động sản, giúp cho quá trình tiếp cận nguồn tín dụng của người dân, doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa thực sự nhanh hơn, tiết kiệm chi phí hơn, đồng thời thông qua đó đã khuyến khích sự lưu thông nguồn vốn, giúp thị trường tín dụng hoạt động hiệu quả, an toàn, góp phần thúc đẩy sản xuất, kinh doanh phát triển. Nhằm nâng cao chất lượng cung cấp dịch vụ công trực tuyến, tạo nền tảng cho phát triển chính phủ điện tử, năm 2017, Bộ Tư pháp tiếp tục phối hợp với các đơn vị liên quan hoàn thiện và nâng cấp phần mềm đăng ký trực tuyến biện pháp bảo đảm đạt mức độ 4 về dịch vụ công trực tuyến và chính thức triển khai cung cấp dịch vụ công mức độ 4 từ ngày 10/07/2017. Đây là hệ thống dịch vụ công đầu tiên trong Bộ đạt mức độ 4 về dịch vụ công trực tuyến tính tới thời điểm triển khai vận hành, được Bộ ghi nhận là một trong 10 sự kiện nổi bật của Bộ năm 2017, đồng thời được các tổ chức trong nước và quốc tế đánh giá là hệ thống đăng ký giao dịch bảo đảm hiện đại nhất khu vực Đông Nam Á. Với những ưu thế nổi bật, hệ thống đăng ký trực tuyến đã nhận được được sự quan tâm, ủng hộ mạnh mẽ của các Bộ, ngành, các tổ chức tín dụng, cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam, góp phần hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, tạo sự đột phá trong việc triển khai thực hiện Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2011 - 2020 của nước ta.
Thực hiện Quyết định số 983/QĐ-BTP ngày 10/6/2021 của Bộ trưởng Bộ Tư pháp về việc ban hành Kế hoạch “Chuyển đổi số Ngành Tư pháp đến năm 2025, định hướng đến năm 2030” từ ngày 4/10/2021 tất cả các thủ tục hành chính trong lĩnh vực đăng ký biện pháp bảo đảm được thực hiện hoàn toàn trên môi trường điện tử, từ việc tiếp nhận, giải quyết đến ký số và trả kết quả. Ngoài ra, nhóm các dịch vụ công trong lĩnh vực đăng ký biện pháp bảo đảm bằng động sản đã được tích hợp, cung cấp trên Cổng dịch vụ công quốc gia từ ngày 22/9/2022.
Hệ thống đăng ký trực tuyến biện pháp bảo đảm đã tạo bước đột phá về cải cách thủ tục hành chính và cung cấp dịch vụ công cho người dân, doanh nghiệp, góp phần thúc đẩy thị trường vốn vận hành an toàn, minh bạch, đảm bảo an toàn pháp lý cho các bên tham gia giao dịch dân sự, kinh tế; tạo điều kiện cho việc đăng ký được tiến hành chính xác, nhanh chóng, thuận lợi, qua đó tiết kiệm thời gian, chi phí của xã hội, thúc đẩy hoạt động tín dụng phát triển. Tính đến giữa năm 2022, đã có hơn 7.200 tổ chức, cá nhân chủ yếu là các tổ chức tín dụng được Cục Đăng ký quốc gia giao dịch bảo đảm cấp mã số sử dụng cơ sở dữ liệu về biện pháp bảo đảm và tài khoản đăng ký trực tuyến và 740 tài khoản của các Cục và Chi cục Thi hành án dân sự trong cả nước thường xuyên sử dụng. Trung bình mỗi ngày có hơn 3.000 yêu cầu đăng ký, cung cấp thông tin, hơn 1.200 văn bản thông báo thế chấp phương tiện giao thông được trao đổi với cơ quan đăng ký quản lý phương tiện và hơn 6.000 lượt tra cứu, tìm kiếm thông tin được thực hiện trực tiếp trên Hệ thống đăng ký trực tuyến biện pháp bảo đảm, trong đó, yêu cầu đăng ký và cung cấp thông tin trực tuyến chiếm tỷ lệ 81,27% (trong năm 2022) và 84% (07 tháng đầu năm 2023) trên tổng số yêu cầu đăng ký, cung cấp thông tin, điều này thể hiện sự tiếp cận tích cực của người dân, doanh nghiệp đối với hệ thống đăng ký trực tuyến.
2.2. Những bất cập, hạn chế
Mặc dù việc số hóa trong đăng ký biện pháp bảo đảm bằng động sản đã tiệm cận mức độ khá cao so với mặt bằng chung tại Việt Nam và trong khu vực nhưng vẫn còn những bất cập, hạn chế của hệ thống này về việc hỗ trợ hiệu quả cho đăng ký, cung cấp thông tin trên đa phương tiện (chẳng hạn, thực hiện qua ứng dụng phần mềm điện thoại…); chưa hỗ trợ tiện dụng, đa dạng các phương thức thanh toán phí không dùng tiền mặt; chưa liên thông hoặc liên thông chưa đầy đủ với các hệ thống giao dịch điện tử của các cơ quan, tổ chức có thẩm quyền có liên quan, với giao dịch trực tuyến, hệ thống dữ liệu liên quan trong thị trường tài chính, thị trường hàng hóa (các ngân hàng, chủ thể cung ứng vốn khác, trung tâm lưu ký chứng khoán, sàn giao dịch hàng hóa, đăng ký tài sản…); chưa đủ năng lực cung cấp báo cáo số liệu tổng hợp có tính phân tích, đánh giá và dự báo theo lĩnh vực, phạm vi tài sản bảo đảm, giao dịch có bảo đảm…
Có thể nhận thấy một số nguyên nhân chủ quan và khách quan dẫn đến những bất cập nêu trên, như:
(i) Thể chế về đăng ký biện pháp bảo đảm, trong đó, chuyển đổi số còn chưa đầy đủ, thiếu ổn định về cơ sở pháp lý. Hiện tại, cơ sở pháp lý điều chỉnh trực tiếp và cao nhất trong đăng ký, cung cấp thông tin về biện pháp bảo đảm mới ở tầm nghị định, trong khi công tác này liên quan đến chức năng, nhiệm vụ của nhiều bộ, ngành và các địa phương; liên quan đến công nhận, thực hiện quyền, giới hạn thực hiện quyền của người dân, doanh nghiệp, chủ thể khác trong các chuỗi cung ứng vốn nói riêng và trong nền kinh tế nói chung; liên quan đến tổ chức, hoạt động của các thiết chế đăng ký và nguồn nhân lực, kinh phí cho tổ chức, hoạt động của các thiết chế này;
(ii) Việc xây dựng, hoàn thiện cơ sở hạ tầng số, hệ thống phần mềm có năng lực đáp ứng đầy đủ các nội dung trên nền tảng số hóa cần kinh phí lớn, trong khi sự hỗ trợ từ ngân sách nhà nước còn hạn hẹp;
(iii) Cơ sở hạ tầng số, hệ thống phần mềm về giao dịch trực tuyến và cơ sở dữ liệu giữa đăng ký biện pháp bảo đảm với các hệ thống khác trong các thị trường tài chính, hàng hóa, bất động sản…, hoặc trong hệ thống quản lý của các cơ quan có thẩm quyền còn chưa dựa trên nền tảng chung, tính tương thích, liên kết chưa cao;
(iv) Nguồn nhân lực, năng lực quản trị và năng lực triển khai công tác chuyển đổi số trong cung cấp dịch vụ công về đăng ký biện pháp bảo đảm vẫn còn những hạn chế, khó khăn nhất định;
(v) Đối với một số lĩnh vực, việc số hóa đăng ký biện pháp bảo đảm phụ thuộc chặt chẽ vào kết quả và hiệu quả của số hóa thông tin về tài sản, giao dịch liên quan (ví dụ, phương tiện giao thông); phụ thuộc vào hiệu quả của việc chuyển đổi số trong hệ thống công chứng, chứng thực giao dịch, đấu giá, giám định, tố tụng và thi hành án. Trong khi đó, đây là những lĩnh vực mà Việt Nam hoặc chưa thực hiện, hoặc thực hiện nhưng mới chỉ tiệm cận một phần, chưa đầy đủ, đồng bộ và thống nhất.

3. Định hướng thực hiện chuyển đổi số trong lĩnh vực đăng ký biện pháp bảo đảm bằng động sản trong thời gian tới
Trong giai đoạn trước mắt, trên cơ sở những quy định mới của Nghị định số 99/2022/NĐ-CP, Hệ thống đăng ký trực tuyến cần tiếp tục được sửa đổi, hoàn thiện để đảm bảo phù hợp và thực thi hiệu quả các nội dung mới của Nghị định. Bên cạnh đó, Hệ thống đăng ký trực tuyến cũng cần tiếp tục được nghiên cứu, hoàn thiện theo hướng tăng cường hơn nữa việc ứng dụng khoa học công nghệ vào hoạt động đăng ký biện pháp bảo đảm, đáp ứng tốt hơn nữa nhu cầu của người dân, doanh nghiệp thông qua các giải pháp như: Nâng mức độ số hóa đăng ký biện pháp bảo đảm bằng động sản lên mức có thể đáp ứng đầy đủ mọi thủ tục, giao dịch trên nền tảng số để người dân, doanh nghiệp có thể thực hiện việc đăng ký, yêu cầu cung cấp thông tin trên nền tảng đa phương tiện; có thể thanh toán phí không bằng tiền mặt một cách linh hoạt bằng mọi phương thức hợp pháp; có khả năng liên thông, kết nối, chia sẻ dữ liệu về tài sản bảo đảm với hệ thống trực tuyến của các cơ quan, tổ chức có thẩm quyền, với hệ thống giao dịch, hệ thống dữ liệu trong thị trường tài chính, thị trường hàng hóa (các ngân hàng, chủ thể cung ứng vốn khác, trung tâm lưu ký chứng khoán, sàn giao dịch hàng hóa, đăng ký tài sản…); có thể cung cấp báo cáo số liệu tổng hợp có tính phân tích, đánh giá và dự báo theo lĩnh vực, phạm vi tài sản bảo đảm, nghĩa vụ có bảo đảm để dự báo kịp thời hoặc hoạch định kịp thời về giao dịch, thị trường vốn và phát triển kinh tế - xã hội; kết hợp hoạt động hợp tác quốc tế phù hợp về hệ thống hạ tầng số và hệ thống phần mềm trong đăng ký biện pháp bảo đảm để vừa nâng cao được hiệu quả của hệ thống đăng ký, cập nhật xu thế phát triển mới về công nghệ, kinh tế số, xã hội số…
Về lâu dài, để đảm bảo thể chế và thiết chế về đăng ký, bao gồm cả đăng ký trực tuyến phát triển toàn diện, đầy đủ và khả thi hơn cần hướng đến giải pháp hoàn thiện thể chế để có cơ sở pháp lý cao bằng văn bản luật. Quá trình triển khai xây dựng và áp dụng Nghị định về đăng ký biện pháp bảo đảm cho thấy, có nhiều vấn đề pháp lý về đăng ký trực tuyến, đặc biệt là việc xây dựng dữ liệu số và cơ chế kết nối, chia sẻ dữ liệu số giữa các cơ quan đăng ký khác nhau cần phải được quy định trong văn bản luật.
Các chính sách hoàn thiện thể chế cho hệ thống đăng ký trực tuyến ở tầm văn bản luật cần dựa trên các nguyên tắc và định hướng lớn sau đây:
(i) Bảo đảm quyền con người, quyền công dân, quyền tự do kinh doanh, giao dịch trong tiếp cận và sử dụng dịch vụ công về đăng ký biện pháp bảo đảm; bảo vệ và bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của các chủ thể cung ứng vốn, của người dân, doanh nghiệp có nhu cầu tiếp cận vốn trong các quan hệ thương mại, đầu tư, tín dụng, nhất là các quan hệ bảo đảm xuyên biên giới;
(ii) Xác định chính sách xây dựng, phát triển nguồn nhân lực theo hướng chuyên nghiệp hóa trong chuyển đổi số nói chung, cung cấp dịch vụ công về đăng ký biện pháp bảo đảm nói riêng là nội dung có tính bản lề quan trọng nhất;
(iii) Xây dựng được hệ thống cơ sở dữ liệu có tính liên thông, kết nối cao với các hệ thống thông tin khác như hệ thống thông tin quản lý về quyền sử dụng, quyền sở hữu, quyền lưu hành tài sản; hệ thống thông tin của tòa án, công chứng, ngân hàng…; để phục vụ công tác Chính phủ điện tử, Tòa án điện tử, Thi hành án điện tử và các cơ quan có thẩm quyền khác về tiến hành tố tụng, quản lý nhà nước và giải quyết thủ tục hành chính liên quan;
(iv) Hoàn thiện cơ chế pháp lý và giải pháp công nghệ trong việc bảo đảm tính bảo mật, an ninh, an toàn thông tin cho Hệ thống đăng ký trực tuyến, dữ liệu số về đăng ký biện pháp bảo đảm;
(v) Hoàn thiện các giải pháp pháp lý đồng bộ, thống nhất, khả thi về chuyển đổi số trong cung cấp thông tin về biện pháp bảo đảm, giúp người dân và doanh nghiệp, nhất là các chủ thể cung ứng vốn trên thị trường có được đầy đủ thông tin minh bạch, thuận lợi, kịp thời và an toàn trong xác định tài sản dùng để bảo đảm các khoản vay và trong xác lập, thực hiện hợp đồng bảo đảm, biện pháp bảo đảm nói chung và trên nền tảng số nói riêng;
(vi) Cập nhật và bao quát được xu thế phát triển mới về công nghệ, kinh tế số, đáp ứng kịp thời, đầy đủ yêu cầu về hội nhập quốc tế, nhất là trong lĩnh vực tài chính, tín dụng, hàng hóa và logistics.…

Theo: moj.gov.vn