Cần xây dựng hành lang pháp lý chặt chẽ, minh bạch và nhân văn cho AI

Sáng 15/9, tại Hà Nội, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh phối hợp với Bộ Công an, Bộ Quốc phòng và Bộ Khoa học và Công nghệ tổ chức Hội thảo khoa học cấp quốc gia với chủ đề “Sức mạnh không giới hạn và những thách thức khó dự báo của trí tuệ nhân tạo - Tác động và ứng phó chính sách”.

Đại tướng Lương Tam Quang, Ủy viên Bộ Chính trị, Bộ trưởng Bộ Công an phát biểu chào mừng và khai mạc Hội thảo. (Ảnh: Bộ KH&CN)

Tuy nhiên, đi kèm với tiềm năng là những thách thức khó lường. Bộ trưởng Lương Tam Quang nhấn mạnh, vấn đề không chỉ nằm ở kỹ thuật hay đạo đức công nghệ, mà còn ở khuôn khổ pháp lý, an ninh, chủ quyền dữ liệu và nguy cơ bất bình đẳng xã hội. Một khi AI bị lợi dụng, nó có thể trở thành công cụ cho những hoạt động xâm phạm an ninh quốc gia, gây bất ổn xã hội, thao túng dư luận, thậm chí khơi mào những dạng chiến tranh phi truyền thống trong không gian mạng.

Bộ trưởng Lương Tam Quang dẫn lại các Nghị quyết số 31 và 57 của Bộ Chính trị, trong đó khẳng định KHCN, ĐMST và CĐS là “chìa khóa vàng” để đất nước vượt qua bẫy thu nhập trung bình, hướng tới mục tiêu trở thành quốc gia phát triển vào giữa thế kỷ XXI. Trong số các công nghệ chiến lược, AI được xác định là một đột phá mang tính quyết định, có khả năng định hình lại phương thức quản trị quốc gia và xây dựng nền kinh tế tri thức hiện đại.

Các nghiên cứu quốc tế cho thấy, nếu được khai thác hiệu quả, AI có thể đóng góp khoảng 79,3 tỷ USD vào GDP Việt Nam năm 2030, tương đương 12% quy mô nền kinh tế. Việt Nam hiện đã có hệ sinh thái sơ khởi với hàng trăm doanh nghiệp AI, đứng thứ hai Đông Nam Á về số lượng startup trong lĩnh vực này. Đặc biệt, 75% doanh nghiệp trong nước đã ứng dụng AI vào hoạt động bán hàng, một chỉ dấu rõ ràng cho thấy sức lan tỏa mạnh mẽ của công nghệ này.

Tuy nhiên, Bộ trưởng cũng thẳng thắn chỉ ra: những thành tựu hiện tại mới chỉ là bước khởi đầu. Thách thức lớn nhất không phải phát triển nhanh, mà là phát triển có kiểm soát, an toàn, vì con người. Để AI trở thành động lực phát triển bền vững, Việt Nam cần định hình chính sách, hạ tầng dữ liệu, nguồn nhân lực và hệ sinh thái ĐMST trên nền tảng giá trị nhân văn.

Cũng theo Bộ trưởng Lương Tam Quang, phát triển AI trong bối cảnh hiện nay đòi hỏi sự cân bằng tinh tế giữa đổi mới và kỷ cương, giữa tốc độ và kiểm soát, giữa hội nhập và độc lập, tự chủ. AI không thể chỉ là sản phẩm của thị trường, mà phải là một cấu phần trong chiến lược quốc gia về phát triển bền vững và an ninh toàn diện,

Pháp luật phải đặt trọng tâm bảo vệ quyền lợi người dân, an ninh quốc gia

Phát biểu đề dẫn Hội thảo, GS.TS Nguyễn Xuân Thắng nhìn nhận, AI là một công nghệ đột phá nhưng cũng là thách thức toàn cầu.

GS Nguyễn Xuân Thắng nhấn mạnh, trí tuệ nhân tạo không chỉ mở ra tiềm năng phát triển gần như vô hạn, mà còn tiềm ẩn những rủi ro khó lường, có thể tác động trực tiếp đến an ninh, chủ quyền quốc gia và các giá trị nhân văn của xã hội. Mối nguy hiểm lớn nhất chính là khả năng mất kiểm soát đối với các hệ thống AI tự học, tự thích nghi, khi chúng có thể phát triển vượt ngoài sự giám sát của con người.

Cùng với đó, AI đang tạo ra những biến động sâu sắc trên thị trường lao động, gia tăng thất nghiệp trong nhiều ngành nghề truyền thống, đồng thời đặt ra nguy cơ xâm phạm quyền riêng tư, khai thác sai mục đích dữ liệu cá nhân, thậm chí bị lợi dụng để phát tán tin giả, deepfake, tấn công mạng hay triển khai vũ khí tự động.

Vì vậy, theo GS Nguyễn Xuân Thắng, yêu cầu cấp bách hiện nay là phải xây dựng hành lang pháp lý chặt chẽ, minh bạch và nhân văn cho AI. Không chỉ dừng ở khía cạnh công nghệ, pháp luật phải đặt trọng tâm vào bảo vệ quyền lợi người dân, an ninh quốc gia, đồng thời tạo môi trường để doanh nghiệp, viện nghiên cứu và trường đại học phát triển sản phẩm AI “Make in Vietnam”. Đó là cách duy nhất để Việt Nam vừa tận dụng được “thời cơ vàng” do AI mang lại, vừa kiểm soát và giảm thiểu rủi ro, đảm bảo sự phát triển bền vững và có trách nhiệm trong kỷ nguyên số.
 

Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng phát biểu tại Hội thảo. (Ảnh: Bộ KH&CN)

Ông cho biết, Chính phủ sẽ xây dựng trung tâm siêu tính toán AI quốc gia, hệ thống dữ liệu AI mở dùng chung, đồng thời triển khai chương trình phổ cập AI rộng rãi trong xã hội theo mô hình “bình dân học vụ AI” , lấy cảm hứng từ phong trào học tiếng Anh trước đây. Mục tiêu là mỗi công dân đều có thể sử dụng trợ lý số riêng, qua đó nhân đôi trí tuệ xã hội mà không cần gia tăng dân số.

Ở cấp chính sách, Bộ trưởng nhấn mạnh Chính phủ sẽ ưu tiên chi tiêu cho AI. Quỹ Đổi mới công nghệ quốc gia dành ít nhất 40% ngân sách cho ứng dụng AI; doanh nghiệp vừa và nhỏ sẽ được cấp voucher sử dụng giải pháp AI trong nước. Việt Nam cũng sẽ đi theo hướng công nghệ mở, mã nguồn mở vừa làm chủ công nghệ, vừa đóng góp cho cộng đồng quốc tế.

Về thị trường, ông khẳng định: “Không có ứng dụng thì không có thị trường, và không có thị trường thì doanh nghiệp AI khó tồn tại”. Vì vậy, Việt Nam sẽ thúc đẩy cả cung và cầu, vừa phát triển công nghệ nền tảng, vừa mở rộng ứng dụng vào thực tiễn.

Theo Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, tuyên ngôn về AI Việt Nam là: Nhân văn-An Toàn-Tự chủ-Hợp tác-Bao trùm-và Bền vững. Cuối cùng, ông đặc biệt nhấn mạnh, AI là công cụ mạnh mẽ, nhưng con người mới là chủ thể ra quyết định cuối cùng, “hãy để AI hỗ trợ, chứ không thay thế tư duy, giá trị và trách nhiệm của con người. AI là trợ lý giúp việc để giải phóng sức lao động của con người cho sáng tạo, cho những việc nhiều giá trị hơn”.

Tại Hội thảo, các đại biểu tập trung thảo luận về tầm quan trọng và tác động của AI đối với các lĩnh vực kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh…; đồng thời đưa ra nhiều đề xuất chính sách, cơ chế quản trị và định hướng phát triển AI, nhất là gợi mở cho Việt Nam những định hướng chiến lược nhằm phát triển AI theo hướng tự chủ công nghệ, thúc đẩy ĐMST, nâng cao năng lực cạnh tranh toàn cầu, đồng thời xây dựng một hệ sinh thái AI nhân văn, an toàn, vì con người và phát triển bền vững.

Quang cảnh Hội thảo. (Ảnh: Bộ KH&CN)

Phiên thứ hai mang chủ đề “Chiến lược phát triển AI quốc gia: Từ tầm nhìn đến hành động”, bàn luận về lộ trình triển khai các chiến lược, chính sách nhằm đưa AI trở thành một trụ cột trong phát triển kinh tế - xã hội Việt Nam.

Với sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, sự dẫn dắt của các cơ quan quản lý và sự tham gia của cộng đồng khoa học - doanh nghiệp, trí tuệ nhân tạo sẽ không chỉ là công nghệ, mà sẽ trở thành động lực kiến tạo tương lai, góp phần đưa Việt Nam tiến nhanh trên con đường hội nhập, phát triển và khẳng định vị thế trong kỷ nguyên số.

Theo: moj.gov.vn